kidsfits per sursilvan | Lia Rumantscha

paragraf - kidsfits per sursilvan

kidsfits per sursilvan

kidsfits, il program da famiglia dalla Lia Rumantscha, ei ina purschida per famiglias, canortas, gruppas da giug e scolettas. kidsfits stat per affons fits che han plascher dil lungatg romontsch e che fan diever dad el. kidsfits dat ei en tut ils idioms ed en rumantsch grischun.

Ils affons ein igl avegnir dalla societad e dalla cultura romontscha. Perquei eis ei impurtont da promover il lungatg gest tier els. Ina gronda influenza sin il diever dil lungatg han ils geniturs, mo era pedagogas e pedagogs ed ulteriuras persunas impurtontas per ils affons. La Lia Rumantscha sustegn quella promoziun cun differentas materialias sco cudischets, portatuns e giugs e cun informaziuns e support arisguard il lungatg ed ils affons. Ella organisescha sentupadas cun persunas d’instrucziun e possibilitescha da brattar ideas, d’exprimer giavischs e da dar impuls. La pagina-web dat ina survesta dallas activitads. Ella vegn actualisada e cumpletada regularmein. Il mument stat la lavur cun affons da vegliadetgna prescolara el center.

La giuvna famiglia Babulin vegn adina puspei ad accumpignar ils affons sco era ils pedagogs e las pedagogas. Ils affons san s’identificar cun ella, cun siu lungatg e cun siu mintgadi.

Il program kidsfits vegn realisaus cun sustegn dalla Banca Cantunala Grischuna.

Nic e Luisa

Products e material didactic

Calender special dalla famiglia Babulin

Nus havein realisau in calender cun dis specials dalla famiglia Babulin. Per mintga di special survegnan ils affons ideas per zambergiar, far termagls ed auter pli.

Grafica cun scrit "Tgei di eis ei oz?" ed inditgescha ils 4 da schaner.

04-01: Oz ei il Di dalla scartira da Braille

Cu has ti natalezi? Sas ti gia leger la data da tiu natalezi? In anniversari impurtont per fetg biars carstgauns che san buca leger cun ils egls ei igl anniversari da Louis Braille. El ei naschius ils 4 da schaner 1809. Pervia dad el ei quei il Di dalla scartira da Braille, la scartira per persunas tschoccas.

 

maletg da simbol per il Di dals malsauns

11-02: Oz ei il Di dils malsauns

Dapi 1993 ei ils 11 da fevrer mintgamai il di per patertgar vid ils malsauns e gidar els. L’idea per in tal di ha igl anteriur papa Gion Paul II giu, cura ch’el sez era ina ga fetg malsauns.

 

Grafica cun scrit "Tgei di eis ei oz?" ed inditgescha ils 15 da favrer.

15-02: Oz ei il Di dil vierm da plievgia

Cucu … cheu sun jeu! Giu cheu! Jeu cuchegel ord la tiara mo cura ch’ei plova. Il sulegl hai jeu buca bugen. Ti vesas mei, mo jeu vesel nuot, jeu sun tschocs. Persuenter sun jeu fetg ferms. Jeu sai alzar tochen 60 gadas mia atgna peisa. Sche ti peisas 25 kilos, fuss quei sco sche ti pudesses alzar 1’500 kilos, pia in grond auto!

 

maletg da simbol per il Di da la matematica

14-03: Oz ei il Di internaziunal dalla matematica 

En scola emprendas ti che matematica ei dumbrar e quintar. Per exempel plus e minus. El rom matematica emprendas ti era da mesirar e da plazzar ni dessignar musters, forsa schizun fuormas geometricas sco per exempel
trianghels ni quadrats. Matematica dat ei denton buca mo en scola. Sch’ins mira bein, vesan ins dapertut matematica. Vesas ti en tiu mintgadi diembers, musters e fuormas?

 

Grafica cun scrit "Tgei di eis ei oz?" ed inditgescha ils 23 da mars.

23-03: Oz ei il Di internaziunal dalla meteorologia

Daco dat ei in Di internaziunal dalla meteorologia? L’aura enconuscha negins cunfins dallas tiaras. Perquei eis ei impurtont che meteorologas e meteorologs digl entir mund lavurien ensemen. Per exempel pervia dils huricans: quels stemprai ein prigulus e sche las meteorologas ed ils meteorologs dad ina tiara san ch’ei dat in hurican, san els avertir lur collegas ellas autras tiaras. Per ch’els sappien luvrar bein ensemen e brattar informaziuns, han ins fundau ils 23 da mars 1950 l’organisaziun ‹World Meteorological Organization›, l’organisaziun mundiala dalla meteorologia. Ils 23 da mars ei igl anniversari da quella organisaziun.

 

maletg da simbol per il Di mundial dal teater

27-03: Oz ei il Di mundial dil teater

Has ti era gia udiu la construcziun: «Cala da far teater!»? Forsa che tes geniturs ni tia scolasta han detg quei, cura che ti has fatg da quei ch’ins duess buca far … Per exempel cura che ti has fatg da clown! Ils 27 da mars has ti ina buna stgisa per far teater scosauda. Ti sas dir: «Bein, oz fetsch jeu teater! Ils 27 da mars ei numnadamein il Di mundial dil teater.»

 

Grafica cun scrit "Tgei di eis ei oz?" ed inditgescha ils 23 d'avrigl.

23-04: Oz ei il Di mundial dil cudisch

L’UNESCO ha declarau ils 23 d’avrel sco Di mundial dil cudisch. Daco gest ils 23 d’avrel? Quei ha da far cun ina tradiziun dalla Catalugna, nua ch’ins festivescha quella data il di dil num da sogn Gieri. Quei di schenghegia la glieud rosas e cudischs ina a l’autra.

 

maletg da simbol per la Notg dil barlot

30-04: Oz ei la Notg dil barlot

Quei meins dat ei buc in di special, mobein ina notg speciala! La notg dils 30 d’avrel sin igl 1. da matg vegn era numnada «la Notg dil barlot». Pli baul schevan ins che las strias vegnien ora quella notg per saltar e far legher ensemen. Pia per far in dètg «barlot».

 

maletg da simbol per il Di da far pettas e paun

17-05: Oz ei il Di mundial da far pettas e paun
Happy birthday petta da natalezi! Gie, era la petta da natalezi ha in agen di da fiasta ni pia: in agen di mundial. Ils 17 da matg ei il Di mundial da far pettas e paun.

 

Grafica simbolica per il Di da la mar.

08-06: Oz ei il Di dalla mar

Nies planet, la Tiara, vegn era numnaus «il planet blau». Viu da lunsch, per exempel giu dalla glina, ei nies planet per gronda part blaus – pervia dalla mar. Sin nies mund ei dapli surfatscha cuvretga cun aua che cun tiara. La mar ei enorm impurtonta per nus carstgauns e per ils animals. Perquei sto la mar vegnir protegida. Per far attent a quei fatg han las Naziuns Unidas decidiu da festivar il Di internaziunal dalla mar.

 

maletg da simbol per il di dals sanastrers e dallas sanastreras

13-08: Oz ei il Di dallas zanistreras e dils zanistrers

Cun tgei maun scrivas ti? Cun tgeinin malegias ti? E cun tgeinin va ei meglier da tagliar? Cun il dretg ni il seniester? Ils biars carstgauns fan quellas caussas cun il maun dretg, els ein dretgers. Sche ti scrivas, malegias, taglias e bettas ina balla il pli bugen cun il maun seniester, lu eis ti zanistrera ni zanistrer e quei di ei specialmein per tei!

maletg da simbol per il Di internaziunal dil punct

15-09: Oz ei il Di internaziunal dil punct

Tut ha entschiet cun il cudisch «The dot» – «Il punct» che raquenta la historia dalla mattatscha Vashti. Ella crei ch’ella sappi buca malegiar. «Entscheiva semplamein cun in punct», di sia scolasta. Vashti fa quei e malegia semplamein in punct amiez il fegl.

Grafica cun scrit "Tgei di eis ei oz?" ed inditgescha ils 21 da settember.

21-09: Oz ei il Di dalla pasch

Co fas ti pasch? Forsa cun dar il maun e dir: «Lein far pasch»? Il Di dalla pasch, ils 21 da settember, duein tuts calar da cumbatter in l’auter. Las armas stuessen atgnamein quescher quei di.

 

maletg da simbol per il Di dal surrir

06-10: Oz ei il Di dil surrir

Enconuschas ti il smiley? Ti has segir gia viu la sempla fatscha melna che surri. Forsa has ti viu il smiley sin in taccader, forsa sin il telefonin, ni forsa has ti in etui ni auter material da scola ni da scoletta cun si il smiley. Il plaid «smiley» vegn digl engles. «smile!» vul dir «surri!».

 

Grafica cun scrit "Tgei di eis ei oz?" ed inditgescha ils 10 d'october.

10-10: Oz ei il Di mundial dil tgaun

Cheu vegn il di per Lupo! Il Di mundial dil tgaun duein ils carstgauns dir engraziel als tgauns per tut quei ch’els fan per els. E Lupo fa bein buna luna a nus. Perquei ha el meritau ina ligiongia! Ni forsa era duas.

 

maletg da simbol per il Di da las invenziuns

09-11: Oz ei il Di dallas inventadras e dils inventaders

Tgi ha atgnamein inventau las caussas che nus duvrein mintga di? Tgi ha inventau il telefonin, il pér electric, il velo, la frestgera, il pupi ni ils jeans? Biaras da quellas caussas ein buca stadas cheu d’in di a l’auter. Enzatgi ha avontut stuiu haver l’idea e zambergiar empremas versiuns dallas caussas.

 

maletg da simbol per il Di dals dretgs dals uffants

20-11: Oz ei il Di dils dretgs digl affon

Tgei colur han tes cavels? Tgei colur ha tia pial? Eis ti gronds ni pigns? Sas ti cuorer sco in leopard ni sesas ti ella sutga cun rodas? Eis ti in buob ni ina buoba? Tut quellas differenzas giogan negina rolla.

 

maletg da simbol per il Di da la muntogna

11-12: Oz ei il Di internaziunal dalla muntogna

Saveis vus ch’ei dat in di special aposta per nossas muntognas? El duei regurdar nus che las muntognas ein fetg impurtontas per nies planet. Las muntognas maiestusas ein buca mo fetg bialas per mirar, ellas ein era nizeivlas ed impurtontas per nies sistem ecologic.

 

Ordinaturs tematics 

Ils ordinaturs per famiglias, canortas, gruppas da giug e scolettas tractan differents temas digl ambient e dil mintgadi digl affon. Els cuntegnan versets, canzuns, fegls cun cartinas per stampar ed ideas per ils pedagogs ed ils geniturs. Ils affons duein puder prender a casa ils fegls da lavur, aschia ch'ils geniturs vegnan era integrai el process d'emprender, vegnan a saver dapli davart il lungatg e vesan ils svilups che lur affon fa.

Cudischs e giucs actuals

La Lia Rumantscha publichescha cudischs e giugs per affons da vegliadetgna prescolara.

Audios e cudischs auditivs

Cheu san ins cargar giu audios e cudeschs auditivs:

Top Kids 16

(rumantsch grischun)

Top Kids vol. 16.mp3

01. Alvetta
02. Il Retg-rauna
03. Maisina, T'emplaina!
04. La chapitscha cotschna 
 


Top Kids 18

(rumantsch grischun)

Top Kids vol. 18.mp3

01. Tschendrina
02. Il cusunz curaschus
03. Il luf ed ils set ansiels 
04. Gion da la fortuna
 


Top Kids 19

(rumantsch grischun)

Top Kids vol. 19.mp3

01. Gionin e Grettina
02. Rosaspina
03. Ils musicants da Brema
04. Alvina e Rosetta
 


Top Kids 21

(rumantsch grischun)

Top Kids vol. 21.mp3

01. Dunna Holla
02. Ils chalzers isads
03. Rumplarot
04. Il retg Barbatursch
05. Rampunella
06. Las stailas-marenghin 

Cover Plitsch Platsch sursilvan

01 bien di.wav

02 tgau.wav

03 bien appetit.wav

04 marenda.wav

05 quei ditgel buc a ti.wav

06 davos meisa.wav

07 a Honolulu.wav

08 la glina.wav

09 buna notg.wav

10 la pausetta.wav

11 lavar ils dents.wav

12 cura ch'enzatgi ei sefatgs mal.wav

13 verset dalla detta.wav

14 ei neiva.wav

15 ei plova.wav

16 ir a spass.wav

17 il vent.wav

18 plitsch platsch.wav

19 il salep.wav

20 filun.wav

21 cucu.wav

22 gie e na.wav

23 ai ai ai.wav

24 miu tgaun.wav

25 la lieuretta.wav

26 la toppetta.wav

27 il crocodil.wav

28 la balla.wav

29 hop hop.wav

30 ha ha ha.wav

31 igl um da neiv.wav

32 las colurs.wav

33 nua vas_.wav

34 tic tac.wav

35 tictac 2.wav

36 lavar la vischala.wav

37 mia vestgadira.wav

38 far in rudi.wav

39 ils curals.wav

Würzburger 

Würzburger - Hören, lauschen, lernen 
(program da trenament)

Cun ils exercezis varionts ch'il program da trenament porscha emprendan ils affons da vegliadetgna prescolara d'enconuscher a moda ludica la structura fonetica dil lungatg discurriu (= cunscienzia fonologica). Aschia vegn ei simplificau essenzialmein als affons d'emprender il lungatg da scartira pli tard en scola. Il program entscheiva cun giugs da gizzar las ureglias per trenar da tedlar bein, cuntinuescha cun exercezis da rema ed introducescha suenter las unitads construcziun, plaid e silba. La finala vegn il sun inizial e singuls suns enteifer il plaid rendi cunscients. Il program da trenament dat ei en sursilvan, surmiran, vallader, puter e rumantsch grischun.

Filmins dils Babulins

Hallo! Jeu sun Luisa e quei ei miu frar Nic. Nus stein cun nos geniturs en ina casa violetta. Quei ei Claudia, nossa mumma. E quei ei nies bab. El ha num Arno. Nus havein era in gat ed in tgaun. Nies gat ha num Brutus. Nus havein dau quei num ad el, perquei ch’el ha adina schliata luna. Nies Lupo ei in car. El capescha era romontsch. Nus stuein mo clamar «Lupo, neu», lu vegn el immediat.

App Babulins 

La Lia Rumantscha ha elaborau in'app d'emprender cun las figuras da kidsfits per affons da 3 tochen 6 onns. Cun quella app san ins emprender sempels plaids a moda ludica.

Sets da maisa 

Cheu san ins cargar giu ils sets da meisa: